Ostatni dzień tegorocznego września jest niezwykle ważny dla świata żydowskiego, gdyż to pierwszy dzień Rosz ha-Szana 5780 – Nowego Roku.
Pamiętamy, że Izrael traktuje przygotowania do wkroczenia w nadchodzący rok inaczej niż czynią to inne społeczności, w których najpóźniej w miesiącu poprzedzającym Nowy Rok roi się od reklam, atrakcyjnych balów i przeróżnych okolicznościowych imprez. Jesteśmy przyzwyczajeni do rozmów – jak i gdzie spędzisz Sylwestra, gdzie się bawisz? Ostatniego dnia starego roku należy oczekiwać na wybicie zegara o północy, kiedy wychyla się toast za sukcesy i pomyślność.
Przygotowania do wejścia w nowy rok w dniu Rosz ha-Szana też trwają w poprzedzającym go miesiącu elul. Polegają one jednak na – wszczepionym przez tradycję także osobom nieliczącym się na co dzień z Haszem – analizowaniu własnych uczynków; zwłaszcza tych złych, skierowanych przeciwko ludziom i Bogu.
W internetowych opracowaniach dotyczących Rosz ha-Szana (dosł. głowa roku) można znaleźć uzasadnioną refleksję, że jest to święto, które najbardziej ze świąt żydowskich wykracza w swym głębokim sensie również poza sprawy żydowskie i poza judaizm. Jest świętem o treści uniwersalnej, gdyż według tradycji upamiętnia zakończenie Bożej kreacji, a ściślej, jej szósty dzień, kiedy został stworzony człowiek, który stał się praojcem wszystkich ludzi. Dlatego też Rosz haSzana, pierwszy dzień miesiąca tiszri, rozpoczynający kolejny rok w historii świata, jest według tradycji rocznicą przypadającą o pięć (metaforycznych) dni później niż zostały stworzone podstawy świata materialnego.
To, że Rosz ha-Szana upamiętnia stworzenie człowieka na Boże podobieństwo, które czyni świat ukończonym i sensownym – sprawia, że Rosz ha-Szana nie dotyczy w sposób wyłączny wydarzeń związanych bezpośrednio i szczególnie z Żydami (chociaż, według tradycji, nawiązuje m.in. do narodzin i ofiarowania Izaaka – Akedet Jicchak).
Ideą Rosz ha-Szana i następującego w dniu 10 tiszri Dnia Pojednania (Jom Kipur) jest przyjrzenie się własnemu życiu, dostrzeżenie win, wzbudzenie w sobie skruchy oraz podjęcie próby przebłagania Boga i skrzywdzonych bliźnich. Motywuje do tego wierzenie, że w dniu nowego roku otwierane są trzy księgi; do jednej wpisywani są sprawiedliwi, do drugiej grzesznicy, a trzecia przeznaczona jest dla ludzi przeciętnych, którzy w czasie 10 Dni Pokuty (Jamim Noraim) dzielących Rosz ha-Szana od Jom Kipur, a przeznaczonych na skruchę, zdołają przebłagać Najwyższego i być zapisani do Księgi Życia.
Uniwersalizm Rosz ha-Szana uzmysławiają modlitwy, które trwają w tym dniu za zwyczaj aż do południa. W odmawianej w tym dniu w synagogach modlitwie Szmone esre1) znajdują się jako Musaf2) trzy szczególne błogosławieństwa: Malchujot, Zichronot i Szofarot. Pierwsze z nich (hebr. władza królewska) przypomina o zwierzchnictwie Boga nad światem, drugie (hebr. upamiętnienia) odwołuje się do opieki Boga nad całą ludzkością, a trzecie przypomina otrzymanie Tory i dźwięk szofaru, który rozlegał się wówczas pod górą Synaj.
W dniu Rosz ha-Szana nakazane jest w Torze dęcie w szofar. O jego roli Majmonides pisał: Micwa ta pobudza nas słowami: „Obudź się o uśpiony! Spójrz na swoje czyny i wróć do Boga! Przypomnij sobie Stwórcę, ty, któryś zapomniał prawdy własnego istnienia, poświęcając się próżnym działaniom życia, które nie mogą ci pomóc. Patrz na swoją duszę! Zmień swoje czyny i postępowanie na lepsze! Odstąp od niegodziwości …”.
Powtórzmy, że święto Rosz ha-Szana ma głęboki, uniwersalny sens, jako uznawane przez tradycję żydowską za rocznicę stworzenia świata, dzień odnowienia więzi z Bogiem i dzień zapisania do Księgi Życia – Boży autorytet decyduje o tym, co ma spotkać każdego w ciągu następnego roku.
Rozlegający się w to święto w synagodze dźwięk szofaru przypomina o tym, że Abraham był gotowy ofiarować swego syna, lecz z łaski Pana, który zaopatruje, Izaak mógł być zastąpiony przez barana.
Warto przypomnieć, że rozbrzmiewającemu tego dnia głosowi szofaru przypisuje się następujące znaczenia:
* ogłasza ukoronowanie Boga jako Króla Wszechświata;
* budzi żal za grzechy wzywając do powrotu do Boga (teszuwy);
* przypomina o tym, że pod górą Synaj, gdzie Bóg przekazał 10 przykazań, też był obecny dźwięk szofaru.
Przewodnią myślą święta Rosz ha-Szana jest stawienie się, każdego osobiście, z własnymi grzechami, przed Sądem Najwyższego. Nie jest to bowiem sąd nad całym światem, ale nad czynami każdego człowieka. W wyniku Bożego sądu jedni zostają zapisani do księgi życia, inni do księgi śmierci, jeżeli ich los się nie zmieni w dniu pojednania – Jom Kipur. Stosownie do tego, życzenia noworoczne brzmią: Obyście byli zapisani na Dobry Rok – Leszana towa tikatwu.
Ducha obchodów żydowskiego Nowego Roku dobrze oddaje fragment odmawianej w synagogach modlitwy: „ /…/ Pamiętaj nas Wiekuisty, Boże nasz, w dniu tym, ku dobremu i obdarz nas w nim błogosławieństwem i dopomóż nam w nim do życia. A słowem zbawienia i miłosierdzia osłoń nas i bądź nam łaskawym i zmiłuj się nad nami i zbaw nas, gdyż do Ciebie zwrócone są oczy nasze, gdyż Bogiem, Królem najlitościwszym i najmiłosierniejszym jesteś Ty /…/ Boże nasz i Boże praojców naszych, króluj nad całym światem i wznoś się nad całą ziemią we wspaniałości Twej i zajaśniej w blasku wzniosłej potęgi Twej nad wszystkimi mieszkańcami wszechświata, ziemi Twej, i niech pozna każde stworzenie, że Ty stworzyłeś je /…/ i niech głosi wszystko, co ma duszę w tchnieniu swoim: Wiekuisty, Bóg Izraela, jest królem, a królowanie Jego wszystkim rządzi.”
Przyjrzenie się przedstawionym wyżej w zarysie elementom obchodów żydowskiego Nowego Roku pokazuje, jak ważna jest rola wchłaniania przez kulturę przekazu biblijnego traktowanego jako Słowo Boże, i pobudza do wołania słowami psalmisty:
„Zakryj oblicze przed grzechami moimi i zgładź wszystkie winy moje. Serce czyste stwórz we mnie, o Boże, a ducha prawego odnów we mnie!”
Felicja Białęcka
________________________________________________
1) Szmone esre – hbr. osiemnaście błogosławieńtw.
2) Musaf – hbr. dodatek; dodatkowa modlitwa odmawiana w specjalne święta.